Κείμενο: Θεανώ Γαρμπή

Το όνομα “Σταυρανθή”, προέρχεται από το σταυροειδές σχήμα όλων των ανθέων που σχηματίζουν όλα τα σταυροειδή λαχανικά, ενώ το λάχανο αποτελεί το πρωτότυπο.

Τα διάφορα είδη λάχανων αναφέρονται ως σταυρανθή λαχανικά. Τα πιο κοινά είδη λάχανου προς βρώση, είναι το κοινό πράσινο ή λευκό λάχανο (Brassica oleracea capitata), το μπρόκολο (Brassica oleracea italica), το κουνουπίδι (Brassica oleracea botrytis), τα λαχανάκια Βρυξελλών (brassica oleracea gemmifera), τα ακέφαλα λάχανα, το κατσαρό λάχανο, η λαχανίδα και ή ρέβα.

Κατάγονται από το άγριο λάχανο. Το άγριο αυτό φυτό, το Brassica Oleracea, (Brassica: από την κελτική λέξη bresic, «λάχανο»), φυτρώνει σε άγρια μορφή κατά μήκος των γκρεμών και των ακτών της Αγγλίας, της Νοτιοδυτικής Ευρώπης και της Μεσογείου.
Οι άνθρωποι για πρώτη φορά εξημέρωσαν το λάχανο και ώθησαν την εξέλιξη του, κάπου τέσσερις χιλιάδες χρόνια πριν.
Οι Ρωμαίοι, αναζητούσαν ένα λάχανο με πλούσια ανθοταξία και κατέληξαν να καλλιεργούν τις πρώτες ποικιλίες μπρόκολου και αργότερα κουνουπιδιού. Οι ιστορικοί θεωρούν ότι οι περισσότερες ποικιλίες λάχανου που υπάρχουν σήμερα, ήταν ήδη γνωστές στους Ρωμαίους για περισσότερους από τρεις αιώνες π.Χ.

Αν και κάποια στιγμή υπήρξαν εκατοντάδες διαφορετικές ποικιλίες λάχανου, οι περισσότερες από αυτές έχουν πλέον εξαφανιστεί, πιθανόν λόγω εμπορικών πιέσεων που συνεπάγονταν την τυποποίηση της καλλιέργειας και της παραγωγής.

Η αντικαρκινική δράση των σταυρανθών λαχανικών

Η οικογένεια των συγκεκριμένων λαχανικών θεωρείται “βαρέων βαρών” όσον αφορά στην αποτελεσματική τους δράση σε σχέση με τον καρκίνο.
Μελέτες που έχουν διενεργηθεί, δείχνουν ότι οι ουσίες που περιέχουν τα σταυρανθή λαχανικά συγκαταλέγονται μεταξύ εκείνων που ευθύνονται για τις αντικαρκινικές ιδιότητες, οι οποίες συνδέονται με μια διατροφή πλούσια σε φρούτα και λαχανικά.

Σε μελέτη που ανέλυσε 252 περιπτώσεις καρκίνου της ουροδόχου κύστης μεταξύ ενός πληθυσμού 47.909 απασχολούμενων στα ιατρικά επαγγέλματα σε μια περίοδο δέκα ετών, αποδείχτηκε ότι όσοι έτρωγαν σταυρανθή λαχανικά, ιδιαίτερα μπρόκολο και λάχανο, πέντε ή περισσότερες φορές την εβδομάδα, διέτρεχαν τον μισό κίνδυνο να εμφανίσουν καρκίνο αυτού του είδους σε σύγκριση με εκείνους που κατανάλωναν τα συγκεκριμένα λαχανικά μια ή δύο φορές την εβδομάδα.
Τα ίδια αποτελέσματα παρατηρήθηκαν και στον καρκίνο του μαστού, σε Κινέζες που καταναλώνουν μεγαλύτερες ποσότητες σταυρανθών. Παρόμοια μελέτη που διεξήχθη σε πέντε χιλιάδες γυναίκες της Σουηδίας, δείχνει ότι η κατανάλωση σταυρανθών μια ή δύο φορές την ημέρα μειώνει κατά 40% τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του μαστού.

Χωρίς να αναφερθούμε σε όλες τις μελέτες που δείχνουν ότι τα σταυρανθή παρουσιάζουν πραγματικές ιδιότητες χημειοπροφύλαξης, μπορούμε να πούμε ότι η κατανάλωση αυτών των λαχανικών συνδέεται με τη μείωση κινδύνου ανάπτυξης πολλών μορφών καρκίνου, περιλαμβανομένων του καρκίνου των πνευμόνων, καρκίνων του γαστρεντερικού, όπως του στομάχου και του παχέος εντέρου, και τέλος του καρκίνου του προστάτη.
Αν οι ποσότητες φρούτων και λαχανικών που περιλαμβάνονται στο διαιτολόγιό μας παίζουν σημαντικό ρόλο στη πρόληψη καρκίνου, αυτά τα αποτελέσματα επισημαίνουν ότι ορισμένοι τύποι λαχανικών, και ιδιαίτερα τα σταυρανθή, είναι ζωτικής σημασίας στη μάχη κατά της εξάπλωσης του καρκίνου. Τέτοιες παρατηρήσεις αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη σπουδαιότητα στο πλαίσιο του δυτικού τρόπου διατροφής και ιδιαίτερα του βορειοαμερικανικού διαιτολογίου στο οποίο οι πατάτες αντιπροσωπεύουν τη μισή ποσότητα φρούτων και λαχανικών που καταναλώνονται ενώ η παρουσία σταυρανθών παραμένει μέτρια στην καλύτερη περίπτωση.

Οι φυτοχημικές ενώσεις στα σταυρανθή

Η θεαματική μείωση του κινδύνου ανάπτυξης διαφόρων μορφών καρκίνου που παρατηρείται σε άτομα με διαιτολόγιο πλούσιο σε σταυρανθή λαχανικά, υποδηλώνει ότι αυτές οι συγκεκριμένες τροφές αποτελούν σημαντική πηγή φυτοχημικών ενώσεων, και πιθανόν αν είναι αυτά που περιέχουν τη μεγαλύτερη ποικιλία φυτοχημικών ενώσεων με αντικαρκινική δράση.
Πέρα από τις διάφορες πολυφαινόλες που εντοπίζονται και που προστατεύουν από τον καρκίνο, τα σταυρανθή περιέχουν υψηλές συγκεντρώσεις μιας ομάδας ενώσεων γνωστές ως θειογλυκοζίτες.
Οι θειογλυκοζίτες απελευθερώνουν δύο κατηγορίες ενώσεων, οι οποίες διαθέτουν υπερβολικά υψηλή αντικαρκινική δράση: τα ισοθειοκυανικά οξέα και οι ινδόλες.

ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΘΕΙΟΓΛΥΚΟΖΙΤΩΝ ΣΤΑ ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΣΤΑΥΡΑΝΘΗ ΛΑΧΑΝΙΚΑ

Σταυρανθή λαχανικά	Θειογλυκοζίτες (mg/100g)
Λαχανάκια Βρυξελλών	237
Λαχανίδα	201
Κατσαρό λάχανο	101
Νεροκάρδαμο	95
Ρέβα	93
Λευκό και κόκκινο λάχανο	65
Μπρόκολο	62
Κινέζικο λευκό λάχανο	54
Κουνουπίδι	43
Κινέζικο σέλερι	21

 

(Από J.Nutrition 2003. Οι ποσότητες που αναγράφονται είναι οι μέσοι όροι που προκύπτουν από τις τιμές όλων των ερευνών έως και το 2005)

Τρόπος μαγειρέματος

Το βράσιμο των σταυρανθών σε μεγάλη ποσότητα νερού για δέκα λεπτά μειώνει στο μισό την ποσότητα των θειογλυκοζιτών. Τα σταυρανθή πρέπει συνεπώς να μαγειρεύονται όσο το δυνατόν λιγότερο σε ελάχιστη ποσότητα υγρών, για τη μείωση της απώλειας των σημαντικών συστατικών τους, η οποία προκαλείται από το μούλιασμα του λαχανικού στο νερό.
Τεχνικές ταχείας παρασκευής όπως αυτή του ατμού ή του τηγανίσματος σε γουόκ (κινέζικο τηγάνι) αποτελούν απλούς και αποτελεσματικούς τρόπους μεγιστοποίησης της ποσότητας των αντικαρκινικών ουσιών που απελευθερώνονται από τα σταυρανθή.

Τα κατεψυγμένα λαχανικά υποβάλλονται σε διαδικασία ζεματίσματος σε υψηλή θερμοκρασία, η οποία μειώνει την περιεκτικότητά τους σε αυτά τα σημαντικά συστατικά. Αυτός είναι και ο λόγος που θεωρούνται προϊόντα πολύ κατώτερα από τα νωπά λαχανικά.

Συμπερασματικά: Οι σοβαρές προσπάθειες που έγιναν από τους μακρινούς προγόνους μας για να αναπτύξουν όλες αυτές τις ποικιλίες σταυρανθών ασφαλώς άξιζαν, αν αναλογιστούμε τη εξαιρετική περιεκτικότητά τους σε αντικαρκινικά φυτοχημικά συστατικά.
Ένα διαιτολόγιο που περιλαμβάνει μπρόκολο τρεις με τέσσερις φορές την εβδομάδα, όχι κάτι υπερβολικό, φαίνεται ότι είναι αρκετό για να προστατέψει τους ανθρώπους από πολύποδες του παχέος εντέρου, οι οποίοι αποτελούν σημαντικούς προπομπούς του καρκίνου στο συγκεκριμένο όργανο.
Τέλος, η αποτρεπτική δράση ορισμένων συστατικών τα οποία εντοπίζονται στα σταυρανθή, καθιστούν αυτά τα λαχανικά βασικούς παίκτες στη καταπολέμηση του καρκίνου του μαστού.

Πηγή: Από το βιβλίο «les Aliments contre le cancer» του Richard Beliveau, καθηγητή χειρουργικής με διακρίσεις για τις επιστημονικές του ανακαλύψεις στον τομέα της έρευνας για την καταπολέμηση του καρκίνου στον Καναδά, και του Denis Gingras, ερευνητή του Μοριακού Ιατρικού Εργαστηρίου του νοσοκομείου UQAM (Κέντρο Καρκινολογίας) στο Κεμπέκ του Μόντρεαλ.